Brejnev Doktrini (Brezhnev Doctrine)

Kategori: Tarih, Kamu Yönetimi ve Uluslararası İlişkiler
Leonid İliç Brejnev
Leonid İliç Brejnev Kimdir?
Leonid Ä°liç Brejnev (Rusça Леонид Ильич Брежнев), Sovyet devlet adamı. 19 Aralık 1906’da Kamenskoye’de (Ukrayna) doÄŸdu. 1923’te Komsomol üyesi seçildi. Kursk Ziraat Enstitüsünü bitirdikten sonra, tarım üretimini teÅŸkilatlandırıp, artırmak üzere 1927’de Urallar’da görevlendirildi. 1931’de komünist partisine girdi. Bir metalürji enstitüsünü bitirip Dynepralzerinjisk’te 2 sene mühendislik yaptı. 1938’de partide sürekli kadroya alındı. Prezidyum tarafından 1941’de albaylığa, 1944’te tümgeneralliÄŸe yükseltildi. 1942 yılında 4. Ukrayna cephesinin siyâsî idâresini üstlendi.

Brejnev, 1950’de Moldovya Komünist Partisi’nde parti birinci sekreterliÄŸine getirildi. 1952’de Sovyetler BirliÄŸi Komünist Partisi merkez komitesine ve parti sekreteryasına girdi. Prezidyuma yedek üye seçildi. 1953’te partinin bu merkez organlarından uzaklaÅŸtırılarak Kazakistan’a sürüldü. 1956’da, eski görevlerine yeniden döndü. Merkez komitesi prezidyumu asıl üyesi oldu. 1960 yılında, Sovyet yüksek prezidyumu baÅŸkanı sıfatıyla devletin başına geçti. Bu görevi bıraktıktan sonra, 1964’te parti birinci sekreterliÄŸine yükseldi. Yüksek Sovyet Prezidyumu baÅŸkanı olan Podgorni ile birlikte Sovyet Devletinin ortak yönetiminde yer aldı. SSCB anayasasını hazırlama çalışmalarını yönetti. 1966’da yapılan yirmi üçüncü Kongrede Leninci ilkelere baÄŸlılığını ilan etti. 1976’da mareÅŸal oldu. 1977’de Podgorni’nin yerine Yüksek Sovyet Prezidyumunun başına getirildi. Böylece bütün muhaliflerini tasfiye etti.

1968’deki Çekoslovakya ayaklanmasını VarÅŸova Paktı üyesi beÅŸ devletle bastırdı. (Brejnev Doktrini). ABD baÅŸkanı Nixon ile Salt-1 antlaÅŸmasını imzaladı. BaÅŸkan Carter ile Salt II AntlaÅŸmasını 1979’da sonuçlandırdı. Babrak Karmal önderliÄŸindeki Afganistan Demokratik Halk Partisi’ne karşı silahlı direniÅŸ örgütleyen ABD müdahalesine karşı 1979’da Demokratik Afganistan Cumhuriyeti yönetimi tarafından Sovyetler BirliÄŸi’nden yardım talep edildi. Bunun üzerine Afganistan’a Sovyet askerleri girmiÅŸ ve uzun ve kanlı bir savaÅŸ yaÅŸanmıştır. Kendisine karşı çıkan Aleksandr Soljenitsin gibi kiÅŸileri vatandaÅŸlıktan çıkartarak batıya sürmüştür. Brejnev, 10 Kasım 1982 Moskova’da öldü.[1]

Brejnev Doktrini
Brejnev Doktrini, Sertlik yanlısı Sovyet liderlerinden L. Brejnev”in adıyla anılan, sosyalist bloÄŸa dahil ülkelerden herhangi birinde rejimi tehlikeye düşürecek bağımsızlık hareketlerine göz yumulmaması gerektiÄŸini, ayrıca herhangi bir ülkeye sosyalist rejimin yerleÅŸtirilebilmesi için diÄŸer sosyalist ülkelerin müdahale hakkı bulunduÄŸunu savunan doktrin [2] ve Sovyetler BirliÄŸi’nin herhangi bir sosyalist ülkede rejim karşıtı bir geliÅŸmeye karşı o ülke ve diÄŸer sosyalist ülkelerdeki düzeni korumak amacıyla “büyük aÄŸabey” olarak müdahalesini öngören siyâsî görüş.[3] Eisenhower Doktrini’nin SSCB versiyonu olarak düşünülebilir.[4] 1965 Macaristan, 1968 Çekoslovakya ve 1979 Afganistan müdahaleleri bu doktrin çerçevesinde gerçekleÅŸtirilmiÅŸ müdahaleler olarak deÄŸerlendirilmektedir.[2]

1968 Prag Baharı döneminde Çekoslovakya’da gerçekleÅŸen liberalleÅŸme hareketine Sovyetler BirliÄŸi’nin kanlı bir ÅŸekilde müdahalesini meÅŸru göstermek amacıyla Sovyet Devlet BaÅŸkanı Leonid Brejnev tarafından ortaya atılmış ve onun adıyla anılmıştır.[3] Ocak 1968’de Çekoslovakya’da iktidara gelen Dubçek yönetiminin Sovyet tipi komünizmi sorgulaması ve sosyalizmi demokratik yollardan kurmaya çalışmasının sonucu 21 AÄŸustos 1968’de VarÅŸova Paktı orduları ülkeyi iÅŸgal ederek Prag Baharına son verdi. Bu olay herhangi bir DoÄŸu Avrupa ülkesinde baÅŸlayacak sistem dışına kayma eÄŸiliminin SSCB tarafından hoÅŸ görülmeyeceÄŸinin iÅŸaretiydi. 12 Kasım 1968’de Brejnev komünist ülkelerin sadece sınırlı bir egemenlik hakkına sahip olduklarını ve eÄŸer sosyalizm tehlikedeyse SSCB’nin müdahale etmekle yükümlü olduÄŸunu söyleyerek Brejnev Doktrini olarak anılacak formülasyonu ilk kez dile getirdi.[5]

Brejnev Doktrini, gerçekte genel sekreter Leonid Brejnev’in 13 Kasım 1968 tarihli VarÅŸova nutkunda vurguladığı bir politika anlayışı olup, batılı uzmanların “Brejnev Doktrini” olarak adlandırdığı bir eylem anlayışıdır. Brejnev, söz konusu tarihte yaptığı konuÅŸmanın bir bölümünde şöyle demiÅŸtir:

“EÄŸer sosyalizme düşman olan unsurlar, bazı sosyalist ülkelerdeki toplumsal geliÅŸim sürecini kapitalizme doÄŸru yönlendirmeye çabalarlarsa; bu, sadece söz konusu ülkenin veya ülkelerin sorunu deÄŸil; bütün sosyalist ülkelerin sorunudur.”

Brejnev’in bu konuÅŸmasının ardından, VarÅŸova Paktı ülkelerinin sözü edilen kapitalistleÅŸme hareketini yada hareketlerini engellemek amacıyla, birlik beraberlik içerisinde Çekoslovakya’ya askerî müdâhalede bulunması ve Alexander Dubçek’i tutuklatması, olayın SSCB’nin iÅŸgâli olarak yorumlanması çabalarını temelsiz kılmıştır. Bununla birlikte SSCB’nin aynı mantığı Afganistan’a müdahale sırasında da benimsediÄŸi yadsınamaz, ancak Afganistan’a yapılan askerî müdahale, Çekoslovakya’da gerçekleÅŸenden farklı olarak, VarÅŸova Paktı’nın ortak harekatı biçiminde deÄŸil, SSCB’nin yalnızca kendi inisiyatifiyle gerçekleÅŸmiÅŸtir.[6]

Dış politikada “barışçıl birlikte yaÅŸama” söylemini benimsemiÅŸ Krusçev’i deviren Brejnev, dış politikasını Avrasyacılık anlayışına göre oluÅŸturmuÅŸ, Batı’ya tekrar sırtını dönmüş, askerî müdahalelerden kaçınmamış, saldırgan bir tutum takınmıştır. SaÄŸlam Stalinci olan Brejnev’in adıyla anılan bu doktrin, içlerinde kızıl ordu tankları dolaÅŸan ve en ufak sebeple yenilerinin eklendiÄŸi DoÄŸu Avrupa ülkelerinin bağımsızlıklarının ne kadar sözde olduÄŸunu kanıtlar.[6]

Brejnev, 12 Kasım 1968’de Polonya Komünist Partisi 5. Kongresi’nde yaptığı konuÅŸmada sosyalist ülkeler arasında Çekoslovakya benzeri müdahalelerin normal olduÄŸunu savunuyordu; bir sosyalist ülkedeki geliÅŸmeler diÄŸer sosyalist ülkeleri de ilgilendirirdi ve sosyalist bir ülkenin egemenliÄŸi dünya sosyalizminin çıkarlarıyla ters düşemezdi.EÄŸer böyle bir durum ortaya çıkarsa sosyalist ülkeler topluluÄŸu adına yapılacak bir müdahale meÅŸru bir hareket olacaktı.[3]

Batı Avrupa komünist çevrelerinde büyük tartışmalara neden olan doktrin, Avrupa tipi komünizmi tetiklemiÅŸtir. Detant koÅŸullarında diÄŸer komünist yönetimlere SSCB’nin liderliÄŸini dayatma çabasıdır.[5] Brejnev Doktrini’ne karşı en önemli tepkiler Ä°spanyol ve Ä°talyan Komünistleri baÅŸta olmak üzere Avrupalı komünistlerden geldi ve bu geliÅŸme Avrupa Komünizmi için önemli bir uyarıcı durum oldu.[3]

1987’de Gorbaçov’un “ulusal sosyalizmlere sıcak bakacağız” açıklamasıyla yara almış, 1989’da Polonya’da komünist olmayan ilk hükümetin kurulmasına Kremlin’in sessiz kalmasıyla son bulmuÅŸtur.[5] Bu yıllar arasında Sinatra Doktrini’nin kabulü ve ardından gelen “Kendi yolunu kendi belirleme, kendi yolunda gitme” anlayışıyla Brejnev Doktrini, geçerliliÄŸini tamamen kaybetmiÅŸtir.[7]